THỜI TIẾT, VÌ SAO..

Năm ngoái, trong lần Huy Nguyen rủ vào Huế tham gia buổi trò chuyện với bà con về Elnino và biến đổi khí hậu, có một em bé ở hàng ghế tận gần cuối khán phòng thụt thò giơ tay mãi xin hỏi. Bé đi cùng Bà vì bố mẹ bận. Tờ giấy cậu bé chuẩn bị từ tối hôm trước có 3 câu hỏi nhưng vì ít thời gian nên chỉ được chọn một câu. Bé đã hỏi chú Huy và bác Lana "Vì sao lại có bão?" 

Oh, quả thật khá bất ngờ để trả lời cho một cô/cậu bé 9 tuổi trong bối cảnh ấy, dễ hiểu và chấp nhận được chứ không phải là hoàn lưu khí quyển/dải hội tụ nhiệt đới/không khí bất ổn định/ hay vùng biển nóng vùng biển lạnh - mỗi khái niệm lại là cả một chương sách khó nhằn về vật lý khí quyển. 

 Cuối buổi mình xuống gặp cậu bé, được biết bé rất thích đọc sách khoa học cho trẻ em. Thỉnh thoảnh mình cứ nhớ về cậu bé thích đọc sách khoa học và rất muốn có dịp gặp lại nói chuyện với bé nhiều hơn.

------ 

VÌ SAO THỜI TIẾT.. 

Hôm nay tranh thủ những ngày thời tiết tương đối lành mình chia sẻ câu hỏi về thời tiết và dự báo thời tiết nhé. 

* Do đâu thời tiết thay đổi? có nhiều cách giải thích nhưng mình thích cách này: Thời tiết thay đổi do gió (luân chuyển không khí nơi này đến nơi kia). 

Là thế này: Trên Trái đất và khí quyển quanh nó, có nơi được mặt trời đốt nóng nhiều hơn có nơi ít hơn. Có nơi là mặt biển/dại dương nơi là rừng nơi là đất đá sỏi. Mỗi nơi lại theo mùa trong năm. Như vậy cùng một thời điểm không khí trên bề mặt Trái đất có nơi nóng nơi lạnh, có nơi ẩm (nhiều hơi nước) có nơi khô khao, tạo nên những khu vực (hay khối không khí) với tính chất nóng/lạnh, khô/ẩm khác nhau. Thời tiết ở một địa phương sẽ theo tính chất của (khối) không khí bao trùm nơi đó: nóng nực hay lạnh co hay mát mẻ hay ấm áp/ khô cong hay lấm tấm mưa phùn nồm mốc áo quần. (Xong hiệp 1) 🙂

Nhưng, nếu chỉ vậy thì sẽ không có thay đổi thời tiết! 

Chuyện là không khí nó không đứng yên mà liên tục di chuyển từ chỗ này sang chỗ khác theo những quy luật nhất định. Sự di chuyển ấy là GIÓ. Không khí được gió đưa đi tới đâu mang theo tính chất của nó và làm thay đổi thời tiết nơi nó đến. Đôi khi sự thay đổi ấy không mềm mại hoà bình mà có sự xung đột giữa các khối không khí, một ông tới chiếm chỗ nhưng ông kia chưa muốn đi, thế là xảy ra dông lốc sấm chớp mưa to gió lớn bão tuyết... 

Như ở hình dưới, các ngày 23-26/6/2021 miền bắc mưa gió phức tạp nhất cả nước vì gió khi bắc (lạnh) khi tây (nóng) khi đông nam (ẩm), trộn lại, chỗ nào tụ nhất có ẩm nhất sẽ dông mưa ầm ĩ vì không khí ẩm chen chúc sẽ bốc lên cao tạo thành mây mưa, trong khi ngay cạnh có thể nắng khô. 

Hay (sự xung đột) khi gió/khối khí đập vào địa hình (núi) cũng gây ra các hiệu ứng thời tiết: Gió tây thổi từ Lào gặp dãy Trướng Sơn cao quá, nó phải thổi không khí lên cao để vượt núi. Khi 'leo cao' gặp lạnh, bao nhiêu hơi nước trong không khí ngưng tụ thành mây rồi nặng dần rồi rơi (mưa) hết bên sườn tây, đến khi qua được núi thì nó khô qoeo rồi, trượt xuống thấp nó được tăng năng lượng (nhiệt), thế là tới Quảng Bình Quảng Trị Huế nhà mình nó vừa khô vừa nóng thôi là nóng. Khí tượng gọi khoa học là hiệu ứng gió phơn, bà con ta đơn giản gọi gió Lào cho dễ. (mình để hình minh hoạ trong comment). 

* DỰ BÁO Wx

Đấy, nên dự báo thời tiết sẽ là: Gió từ đâu đến? cái (khối) không khí đang đến ta tính chất ra sao, nóng hay lạnh/ khô hay ẩm. Sự chuyển giao có xung đột gì không hay hoà bình?... Người khí tượng sẽ dúng các công cụ (số liệu thực/ bản đồ/ mô hình/ảnh vệ tinh...) để trả lời những câu hỏi trên. Trả lời được sẽ dự báo được mai, mốt, 5 ngày nữa thời tiết thế nào (càng xa càng có thể sai số). Dự rồi bà con hỏi thì dũng cảm thông báo, nhớ dõi theo liên tục mà cập nhật bởi đôi khi gió bỗng thích thay đổi, thì nhớ nói xin lỗi khi lỡ dự sai, có bị phán cũng im vì giải thích sao được, hì hì. 

*** Link buổi nói chuyện về El Nino và biến đổi khí hậu tại Huế, 12/2020: https://www.facebook.com/HueIDS.vn/videos/1775666419278730/